Enginn deilir um að efnahags- og atvinnumál séu hagsmunamál okkar allra. Það er erfiðara að vera sammála um að hægur hagrænn vöxtur sé góður valkostur fyrir samfélagið. Þá eru skiptar skoðanir um hvaða atvinnugreinar uppfylli kröfur um gott jafnvægi í samfélaginu, styðji við bætt lífskjör, öflugt velferðarkerfi og gæti meðalhófs í auðlindanýtingu. Um þessar mundir er það ferðaþjónusta sem atvinnugrein sem er áberandi í samfélagsumræðunni.

Vöxtur ferðaþjónustunnar kom á heppilegum tíma fyrir íslenskt samfélag. Ýmsar ástæður liggja þar að baki en af innlendum toga skiptir efnahagslægð í kjölfar fjármálahrunsins í október 2008 mestu, hún skapaði svigrúm fyrir nýjan vöxt. Atvinnuleysi var mikið, halli var á viðskiptum við útlönd, gengið var sögulega lágt með tilheyrandi verðbólgu og háum vöxtum og þá ríkti almennt ójafnvægi á atvinnu- og húsnæðismarkaði. Innlendir innviðir voru vannýttir, vegakerfið réð við fleiri bíla og vinsælir ferðamannstaðir gátu stækkað. Smám saman fyllti þó alþjóðleg eftirspurn ferðamanna eftir vöru og þjónustu, upp í ónýtta framleiðslugetu.[3dae3d] Á árunum 2011-2016 útskýrði bein eftirspurn eða neysla erlendra ferðamanna um 64% af hagvexti tímabilsins. Lærdómur undanfarinn áratug er að eftirspurnaráhrif af útfluttri ferðaþjónustu á hagkerfið, þ.e. þjónusta við og sala til erlendra ferðamanna (útflutt ferðaþjónusta) eru þau sömu og aukin eftirspurn eftir annarri útfluttri vöru. Nú þegar atvinnugreinin er orðin stór hluti af samfélaginu hafa búhnykkir og áföll í greininni hlutfallslega meiri áhrif í dag en 2010 af því að hlutfallslegt vægi útfluttrar ferðaþjónustu er meira. Við fullt atvinnustig[6fb24b] er meiri hætta á að vaxandi eftirspurn erlendra ferðamanna hér á landi valdi of mikilli þenslu. Þótt flug og ferðaþjónusta hafi skapað margvísleg jákvæð áhrif á íslenskt samfélag er stöðugleiki (fyrirsjáanleiki) einnig æskilegur.

Þingsályktun um ferðamálastefnu og aðgerðir

Í nýlegri þingsályktun um ferðamálastefnu og aðgerðaáætlun til ársins 2030 kemur víða fram þörf fyrir rannsóknir og betri gögn um ferðaþjónustu. Eitt helsta umkvörtunarefni undanfarin ár hefur verið að gögnum og upplýsingum hafi verið safnað víða, ókerfisbundið og án samráðs; auk þess hafi skort samhengi við stórar áskoranir í efnahagsmálum, innviða- og öryggismálum. Það á við um ferðaþjónustu eins og aðrar atvinnugreinar að gott aðgengi að vönduðum upplýsingum skiptir sköpum fyrir alla ákvarðanatöku.

Það er eðlilegt og mikilvægt að leggja mat á hvað einstaka atvinnugreinar leggja af mörkum til samfélagsins. Það er hlutverk og eðli þjóðhagsreikninga. Í áðurnefndri þingsályktun[d48453] er lögð áhersla á að styrkja gerð ferðaþjónustureikninga (þjóðhagsreikninga yfir ferðaþjónustu) til að meta efnahagsleg áhrif greinarinnar út frá þekktum hagtölum og samspil hennar við samfélagið. Það felur jafnframt í sér að meta hvort umsvif séu í góðu jafnvægi, sérstaklega hvað varðar þá framleiðsluþætti og innviði sem greinin notar. Í því samhengi er mikilvægt að matið og miðlunin sé hlutlæg og söfnun gagna, vöktun, viðmið og mælikvarðar séu í samræmi við þá umgjörð, sem gildir um aðrar atvinnugreinar. Hagtölur einar og sér svara vitanlega ekki öllum spurningum um áhrif ferðamennsku á samfélög en þær byggja á fjölþættum heimildum sem gefa vísbendingar um kostnað og ávinning af núverandi skipulagi og hafa vissulega upplýsingagildi fyrir aðra þætti en þá efnahagslegu.

Í þingsályktuninni er lögð áhersla á að birta upplýsingar um útflutt vöru- og þjónustukaup erlendra ferðamanna hér á landi á föstu verði. Mælikvarðinn er ekki algildur hagrænn mælikvarði á stöðu ferðaþjónustunnar, hann er einungis hluti af heildrænum ferðaþjónustureikningum, en miðað við vægi erlendra ferðamanna í heildarveltu greinarinnar á að vera samhengi milli útflutningstekna af kaupum erlendra ferðamanna innanlands og þýðingarmikilla stærða í rekstri fyrirtækja; tekna, kostnaðar, beinna skatta og arðsemi. Þá greiða erlendir ferðamenn virðisaukaskatt af kaupum á vöru og þjónustu, sem skilar sér í tekjum til ríkissjóðs. Eðlilegt er að þær tekjur fari í að bæta innviði og aðstöðu fyrir ferðamenn m.a. til að auka samkeppnishæfni. Á árinu 2023, má áætla að nettó virðisaukaskattur af kaupum allra erlendra ferðamanna innanlands hafi verið um 50 milljarðar kr. sem er um 13% af virðisaukaskattstekjum ársins. Um 71% voru kaup ferðamanna í einkennandi greinum ferðaþjónustu en um 29% í verslun …